Karşılaştırmalı Edebiyatın Önemi ve Temel Kavramları

Genellikle bir üniversite bölümü olarak bilinen karşılaştırmalı edebiyat aslında bir disiplinin adıdır. Türkiye’de de eğitimi verilen karşılaştırmalı edebiyat, kültürler arası etkileşiminin meydana getirdiği bir kavramdır. Peki karşılaştırmalı edebiyat nedir, neden önemlidir ve karşılaştırmalı edebiyatın temel kavramları ve örnekleri nelerdir? Detayları senin için kaleme aldık!

Karşılaştırmalı Edebiyatın Anahtar Kavramları

İngilizcede Comparative Literature olarak geçen karşılaştırmalı edebiyat, farklı kültür ve ülkelerin edebiyat karşılaştırmasını ifade eder. Milli edebiyatının yanı sıra karşılaştırmalı edebiyat yoluyla da ulusal kültürün ögeleri, değeri ve farkları ortaya çıkar. Ayrıca karşılaştırmalı edebiyat aynı ülkeden çıkmış fakat farklı zaman dilimlerinde yazılmış sözlü ve yazılı edebiyat ürünlerini de kapsar. 

Örneğin; Hindistan’da konuşulan farklı diller, karşılaştırmalı edebiyat çalışmalarına da kaynak oluşturur. Aynı ülke sınırlarında olunmasına rağmen farklı dillerde yazılmış eserlerin kültür ve edebiyat teorileri ışığında analizi yapılır.  Genel olarak karşılaştırmalı edebiyatın özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Pek çok disiplinlerarası çalışmalarda kendini gösterir,

• Geçmişi 19.yy’daki Dünya Edebiyatı çalışmalarına dayanır,

• Pek çok disiplini beslediği gibi tarih, iletişim, sosyoloji ve halkbilimi disiplerinden de yararlanır,

• Sosyal bilimler disiplinleri arasında yer aldığından incelediği tüm ürünleri derinlemesine analiz ve eleştirel düşünme bağlamında değerlendirir,

• İncelediği edebiyat ürünleri ve dönemlerini evrensel perspektife bağlı olarak ele alır. 

Buradan hareketle karşılaştırmalı edebiyatın temel kavramları hakkında da birkaç şey söylemek gerekir. Genel olarak karşılaştırmalı edebiyatın temel kavramları şu şekildedir:

• Motif

• Tipoloji

• Edebi Resepsiyon

• İmgebilim

• Göstergebilim

• Tercüme

• Zihniyet

Yukarıdaki bazı karşılaştırmalı edebiyatın temel kavramları; yazarın tekniği, eserin dili ve dönemin genel olayları üzerinden okunur. Tercüme ve çeviri de karşılaştırmalı edebiyat kapsamında ele alınan konulardır. Örneğin, bir eserin dilini başka bir dile uyarlama aşamasında her iki dilin de edebiyatı bilmek zorunludur. Bu kapsamda karşılaştırmalı edebiyatın faydası, edebiyat ortamını oluşturan kültür ve sosyal çevreyi de konuya dahil etmesidir. Karşılaştırmalı edebiyatın temel kavramları eşliğinde bu disiplinin bir veya daha fazla sayıdaki eseri hem biçim hem de içerik bakımından incelediğini söyleyebiliriz. Karşılaştırma edebiyat kapsamındaki metinlerde hem benzerlikler hem farklılıklar aranır. Karşılaştırmalı edebiyat nedir sorusunu yanıtladığımıza göre şimdi de iki eserin nasıl analiz edildiğine bakalım. 

Dünya Edebiyatında Karşılaştırmalı Analiz Örnekleri 

Karşılaştırmalı edebiyat örneklerinde aynı konuyu veya motifi çalışan yazarlar görülür. Yine aynı ülke ve dönemdeki yazarların benzer veya farklı yönleri üzerinde durulur. Dünya edebiyatında karşılaştırmalı edebiyat analizi denince akla ilk gelen örneklerden biri ise dünya mitolojilerinin karşılaştırmasıdır. 

Sözlü ve yazılı edebiyata sirayet eden mitolojik karakter ve imgelerin, birbirlerinden farklı kültüre sahip ülkelerde nasıl benzer olabileceği üzerinde durulur. Mesela benzer temalara ve aynı fiziksel özelliklere sahip bir tanrı-tanrıça, iki farklı ülkenin benzer imgeleri arasında yer alabilir. Yine yakından tanıdığın Divan Edebiyatından Fuzuli’nin Su Kasidesi ile Alman Edebiyatından Goethe’nin Mahomets Gesang şiiri sık sık tema ve motifler açısından karşılaştırılır.  Yine Tolkien’in yarattığı fantastik evren ve dil kurgusu sık sık başka ulusların dil ve kültürü ile analiz edilir. 

Bir başka karşılaştırmalı edebiyat örneği ise eğitim müfredatında da sık sık karşımıza çıkan halk edebiyatı ile divan edebiyatının karşılaştırmasıdır. Bu dönemde yer alan eserleri, bulunduğu döneme ve sosyal etkilere göre inceleyen araştırmacılar karşılaştırmalı edebiyat kavramları ve metodolojisini takip eder. Eğer milli edebiyat dönemini ve eserlerini karşılaştıracaksan öncelikle milli edebiyata hakim olmak gerektiğini de atlamamalısın. 

Karşılaştırmalı Edebiyatın Akademik ve Kültürel Önemi

Karşılaştırmalı edebiyat, edebiyat bilimi ile birlikte diğer sosyal bilimlerine de ışık tutar. Örneğin aynı tarihlerde yaşayan iki yazarın benzer temayı farklı ele alışları, sosyal ve kültür tarihi açısından önemli bir kaynak niteliğidir. Yine halkbilimi, kültürel çalışmalar ve edebiyat tarihi açısından eserlerin ve dönemlerin kapsamına dair nitelikli çalışmalara vesile olur. 

Karşılaştırmalı edebiyatın faydaları hakkında şunları söyleyebiliriz:

• Eserin içeriğini ve biçimini daha geniş açılar ile ele alır,

• Yazarın eser ile olan bağını daha derinlemesine analiz eder,

• Tarihsel olarak da iki eserin karşılaştırılmasını kolaylaştırır,

• Diğer sosyal bilim disiplinlerinin konu ve analizlerinde kaynak olarak kullanılır. 

• Dünya edebiyatında karşılaştırmalı çalışmalar için gerekli bilgi ve metodolojik yaklaşımları ele alır,

• Ulusların ve kültürlerin edebiyat bilincine ve eserlerinin daha iyi anlaşılmasını sağlar. 

Genel olarak karşılaştırmalı edebiyat çalışmaları, pek çok disiplinin kültür ve edebiyat analizleri için ana kaynaklardan biridir. 

Karşılaştırmalı Edebiyat Çalışmalarında Metodolojik Yaklaşımlar

Karşılaştırma edebiyat ve metin incelemelerinde; konu, motif yazar ve dönem analiz edilirken belli başlı yöntemlere başvurulur. Öncelikle karşılaştırma edebiyat incelemesi yapacaksan her iki esere ve yazara da hakim olmalısın. Yine sosyal bilimlerde çalışmanın gereği olarak tarafsızlık gözlüğünü de takarak her iki eseri de objektif değerlendirmelisin. Genel olarak karşılaştırmalı edebiyat teorilerinde adı geçen ve sıkça kullanılan metot ve kuramlar şöyledir:

• Postkolonyal Yaklaşım

• Kültürel Çalışmalar

• Yapısalcılık

• Post Yapısalcılık

• Yapısal Çalışmalar

• Kültürlerarası Çalışmalar

• Ekolojik ve Feminist Yaklaşım

Yukarıda yer alan yaklaşımlar, karşılaştırmalı analizin hangi yönleri içerdiği veya kapsadığına göre kullanılır. Örneğin göçmenlerin yarattığı edebiyat hakkında bir analiz yapılacaksa bunu kültürlerarası çalışmalar bağlamında ele almak daha doğru olur. Yine karşılıklı metodolojik yaklaşım çerçevesinde kültür ve tarih bağlamı da çalışmaya dahil edilir. Eğer karşılaştırmalı edebiyat çalışmasında bulunacaksan mutlaka sosyo-kültürel tarihe yönelik de bilgiler edinmelisin. 

Karşılaştırmalı Edebiyat ve Çok kültürlülük

Karşılaştırma edebiyatının faydalarından biri de çok kültürlülüğü beslemesidir. Farklı kültür ve edebiyatı ile tanıştığın zaman edebiyat ve kültür ilişkisini de daha yakında tanırsın ve farklılıklar-benzerlikler arasındaki bağı kolay analiz edebilirsiniz. Örneğin, Türkiye’deki farklı etnik kimliklere mensup yazarların oluşturduğu edebiyat ve edebiyat ortamını çok kültürlülük ve kimlik bağlamında analiz edebilirsin. Bir başka örnek ise Almanya’ya göç eden Türklerin de dahil olduğu Göçmen Edebiyatıdır. Bu edebiyat eserlerini çalışmak ve metinleri karşılaştırmak için çok kültürlülük konusuna da atıf yapmalısın.