Psikolojinin ilgi çekici konularından biri olan bilişsel önyargı mekanizmalarından biri halo etkisi adıyla bilinir. Olumlu ve olumsuz algı yönetimi tekniklerinden de biri olarak kullanılan halo etkisi, kısaca ilk izlenimin genel bir izlenime dönüşmesidir. Peki geniş tanımıyla psikolojik- sosyal yönü ile halo etkisi nedir, ilk izlenimlerin psikolojik etkisi nelere yol açar? Seninle halo etkisinin detaylarını paylaşacağız.
Halo Etkisinin Psikolojik Temelleri
Halo etkisi, ilk kez 1920’de Amerikalı Psikolog Edward Thorndike tarafından ortaya atılır. Edward Thorndike halo etkisini şu kelimelerle açıklar: “özel çıkarıma dayanarak genel izlenim oluşturma eğilimi.” Yani kişinin kendi veya toplumsal kabul ve çıkarımlara göre karşısındaki nesne veya insanı bir kalıba yerleştirmesi, halo etkisi olarak açıklanır. Elbette hepimiz çoğu zaman edindiğimiz deneyim ve bilgiler ile değerlendirme yapıyoruz. Halo etkisinin olumsuz yönü ise bunun bir eğilime dönüşmesidir. İşte böyle bir eğilim söz konusu olduğunda bu etkiye ters halo etkisi veya boynuz etkisi denir.
Halo etkisinin nasıl oluştuğu ise bilişsel süreçlerde saklıdır. Karmaşık durum, kısıtlı zaman ve baskı, beynin tek bir uyarıcıya odaklanmasına etki eder. Bu noktada devreye bazı yargılar ve kişinin kendi bilişsel süreci girer. Deneyimler ve izlenimler ile dolu bir zihin benzer yargıları tekrar kullanarak aynı karara veya yargıya varır.
Örneğin, seçim döneminde kararsız kalan seçmenler, seçim günü adayı veya partiyi belli özellikler ile eşleyerek nihai karara varabilir. Burada çoğunlukla dış görünüş ve toplum tarafında kabul gören kalıplar devreye girer. Örneğin ülkemizde gençlerden ziyade yaşlı siyasilere daha fazla güven duyulur. Ülkemizde genç birisi ise çoğu zaman tecrübesizlik ve uçarı olmakla eş görülür. Kısacası halo etkisi, hem iş hem de kişisel hayatta karşına çıkan önemli psikolojik süreçlerden biridir. Halo etkisi nedir ve psikolojideki kullanımı nasıldır sorusunu yanıtladığımıza göre şimdi ilk izlenim ile ortaya çıkan algı yönetimine göz atalım.
İlk İzlenimlerin Gücü ve Algı Yönetimi
Halo etkisi nedir sorusuna yanıt verdik. Şimdi de ilk izlenimlerin sosyal ve kişisel hayattaki yerine odaklanalım. İlk izlenimlerin psikolojik etkisi, genel izlenimi etkileyecek güce sahiptir. Buna verilen tipik örneklerden biri, fiziksel güzellik ile iyiliğin özdeşleşmesidir. Fiziksel olarak güzel veya yakışıklı bulunan bir insanın her zaman daha ideal, hoşgörülü ve iyi güven verici olduğu varsayılır. Bununla beraber toplumun genel güzellik algısına uygun olmayan görünüşteki kişiler ise tehlikeli ve hoşgörüden uzak olarak nitelendirilir. Buradan hareketle halo etkisinin hem bireysel deneyimlerden hem de toplumsal yargılardan oluştuğunu söyleyebiliriz.
Profesyonel Ortamlarda Halo Etkisinden Nasıl Faydalanılır?
Halo etkisinin iş dünyasındaki yansıması denince akla ilk insan kaynakları gelir. Bilindiği üzere iş görüşmelerinde ilk izlenimin oldukça kritik olduğu bilinir. Olası bir ikinci görüşmenin temeli, ilk görüşmedeki izlenimlere bağlıdır. Bilişsel bir önyargı mekanizması olan halo etkisi, en çok dış görünüş ile kendini gösterir. Bundan dolayı iş görüşmesine gidecek birine ne giyilmesi, nasıl konuşması ve ne zaman kendini göstermesi gerektiği bilgisi verilir. İş görüşmesindeki izlenim o kadar önemlidir ki işe alındıktan sonraki süreçte de hep o ilk izlenim akla gelir.
Pazarlama ve reklamcılık sektöründe de halo etkisi bir strateji olarak sık sık kullanılır. Televizyon reklamlarında kullanılan renk, jingle, tasarım ve karakterler, ilk izlenimi güçlendirmek ve olumlu çağrışımlar oluşturmaya yöneliktir. İlk izlenim ne kadar olumlu olursa marka imajı ve değeri de o ölçüde güçlenir. Örneğin, Apple markasının yıllar içinde güçlenen izlenimi o kadar olumludur ki markanın telefon dışında diğer ürünleri de hep kalite ve güven ile eşleşir. Pazarlamada kullanılan bir diğer strateji olan mavi okyanus stratejisi için de Mavi Okyanus Stratejisi Nedir adlı yazımızı okuyabilirsin.
Halo etkisinin iş dünyasındaki önemine dair örneklerden bir diğeri ise yöneticiler ile çalışanlar arası iletişimdir. Maalesef yöneticilerin kendi kişisel deneyimlerinden kaynaklı halo etkisine kapılmaları, çalışanlara yönelik ters halo etkisi göstermelerine neden olabilir. Örneğin, şirketteki yöneticin konuşma biçiminden memnun olmayabilir ve seni kaba ve pata küte konuşan biri olarak nitelendirebilir. Bu durum aslında senin kişiliğinden ziyade yöneticinin seni görme biçimi ile daha çok ilişkilidir. Bundan dolayı halo etkisinin iş dünyasındaki önemi bir yana olumsuz yönleri de sık sık karşılaşılan durumlardan biridir.
Algı Yönetiminde Yaygın Hatalar ve Kaçınma Yolları
Halo etkisinden kurtulmanın pek kolay olmadığını söyleyebiliriz. İnsan zihninin genel kalıplara olan bağlılığından dolayı halo etkisinin istemeden dahi kullanıldığı bilinir. Ayrıca reklam, pazarlama ve siyaset alanında da algı yönetimi tekniklerinden biri olarak uygulanır. Bununla beraber halo etkisinin her zaman işe yaradığı söylenemez.
Özellikle iş hayatı için bunu söyleyebiliriz. Yöneticiler veya çalışanlar, sık sık halo etkisine kapılarak olumsuz önyargılar besleyebilirler. Bu durumda sürekli karşılarındaki kişiyi yargılama eğiliminde olurlar. Ayrıca kimi yöneticilerin halo etkisine kapılarak karşılarındaki kişileri manipüle etmelerine yol açabilir. Peki özellikle ters halo etkisinden kaçınmak için neler yapılabilir? Öncelikle halo etkisi ile mücadele etmek için halo etkisi nedir, nasıl çalışır bilmek gerekir. Bir durum ile mücadele etmek için önce o durumun ne olduğunu kavramak önemlidir. Farkındalık aşamasından sonra ise aşağıdaki adımları uygulayarak halo etkisi ile mücadele edebilirsin:
-
Ön yargılar ile karar vermemek, durumu derinlemesine analiz etmek,
-
Tek bir negatif ve pozitif duruma kapılmadan kişi veya durumları değerlendirmek,
-
Bilişsel ön yargı mekanizmasına karşı ön yargının kaynağını ve nerede, nasıl ortaya çıktığını kavramak,
-
Toplumsal ve genel kalıpların farkına varmak.
Kısacası halo etkisi ile başa çıkmak için kişisel ve toplumsal kalıpların farkına varmak oldukça önemlidir. Bu aşamadan sonra karar vermek için her zaman ön yargıları devreye sokmamak gerektiğini kavrayabilirsin.
Kişisel Marka Oluşturmada Halo Etkisinin Kullanımı
Halo etkisini yalnızca olumsuz yönü ile tanımamalısın. Kişisel imaj ve marka izlenimini olumlu yönde etkilemek için halo etkisinin avantajlarından yararlanabilirsin. Peki kişisel marka oluşturma stratejilerinde halo etkisi nedir, nasıl kullanılır?
Günümüzde kişisel marka denince akla Influencerlar gelir. Bilindiği üzere Influencerlar çoğu zaman dış görünüşleri ile belli bir imaj yaratmaya çalışırlar. Bu doğrultuda da güzel veya yakışıklı imaj ile eşleşen çekici, eğlenceli, nazik, coşkulu veya iyi kalpli kavramları ile özdeşleşirler. Mesela İyi birine benziyor varsayımından hareketle Influencer adaylarının hızla takipçi sayısına artırdığı da bilinir. Kişisel marka oluşturma yolunda ilk izlenimin hedef kitleye uygun şekilde gerçekleşmesi gerekir.
Genç hedef kitleye ulaşmak isteyen birinin popüler kültür ve trend konuları takip etmesi gerekir. Böylelikle genç kitle ile daha kolay bağ kurar ve onlarda istedikleri bir izlenim yaratabilir. Kısacası Influencer marketing alanında halo etkisinin olumlu çağrışım yaratma ve kitleye seslenme anlamında epey yoğun kullanıldığını belirtebiliriz. Halo etkisi nedir, psikolojideki yeri nedir sorularına yanıt verdik. Psikoloji ile birlikte sana bilgi katacak tüm konular için blog sayfamıza göz atmayı unutma!
En Çok Merak Edilenler
Halo etkisi nedir?
Halo etkisi, Amerikalı Psikolog Edward Thorndike’nin tarafından literatüre giren bir psikoloji kavramıdır. Halo etkisi hem olumlu hem de olumsuz yönü ile bilinir. Özel veya toplumsal çıkarıma dayanan bir yargının genel bir yargıya dönüşmesi halo etkisi olarak adlandırılır.
Halo etkisinin üstesinden nasıl geliriz?
Olumsuz yani ters halo etkisinin üstesinden gelmek için öncelikle bu etkinin farkına varmak gerekir. Sürekli bilişsel önyargılar geliştirdiğinin farkına vararak bu etkiye karşı ne yapman gerektiğini keşfedebilirsiniz. Bu doğrultuda ilk izlenim ile karar vermemeye ve önyargılarını karşı tarafa iletmemeye çalışabilirsin.
Halo etkisinin örnekleri nelerdir?
Halo etkisini literatüre kazandıran Amerikalı Psikolog Edward Thorndike'ın yaptığı deney, halo etkisinin ilk örneklerindendir. Bu deneyde; üst rütbeli askerler, alt rütbeli askerleri güven, sadakat, idealistlik, görünüş ve zekâ gibi kriterlere göre değerlendirir. Bu kriterler doğrultusunda ise daha çevik, uzun boylu ve kaslı askerlerin daha güven veren ve sadakatli olduklarına dair bir izlenim verdiklerini belirtirler. Örneğin bir kişinin sık sık espri yapması ve komik olması, onu özgüvenli olarak nitelendirmemizi sağlar. Yine dış görünüşünü beğendiğin birini daha erişilmez görmek veya iyi nitelikler ile eşleştirmek de halo etkisine örnektir.